ఏనుగుల వీరాస్వామయ్య గారి కాశీయాత్ర విశేషాలు - కృతికర్త

ఈ చెన్నపట్టణపు కాపురస్థుడైన శ్రీవత్స గోత్రోద్భవుడు యేనుగుల సామయ మంత్రి మూర్ధన్యునకు పుత్రుండగు యేనుగుల వీరాస్వామయ్య గారితోను బహుదినములు సహవాసము చేసి స్నేహితుడనై యుండిన నేను, ఆయన చేసిన కాశీయాత్ర చరిత్రలోని సంగతులను వ్రాసేటందుకు ముందుగా ఆ పురుషుని చర్యలను తెలిసిన మట్టుకు చెప్పక పోదునేని ఆయన విషయమై న్యాయము నడిపించిన వాడను కాకపోదు నన్న భయము చేత వాటిని పూర్తిగా వర్ణింపను శక్తి యోగ్యతలు లేని వాడనైనను పూనుకోవలసి వచ్చినందుకు వాటిలో కొన్నింటిని సంగ్రహముగావర్ణించిన వాడ నౌచున్నాను.

యేనుగుల వీరాస్వామయ్య గారికి తొమ్మిదవ యేట పితృవియోగము సంభవించెను. అప్పుడు ఆయనకు తల్లి వినాగా వేరే పోషకులు లేక యుండిరి. తండ్రి వుంచిన ఆస్తిన్ని మితముగానే యుండెను.పండ్రెండవ యేట యింగిలీషు బహు వేగముగా చదవ శక్తి గలిగి యుండినందున అప్పుడు ఆయన వాలంటీరుగా వుండిన Board of Trade అనే ఆఫీసులో నుండే యగ్జామినరులు యిద్దరున్ను ఆయనను రీడరుగా వుంచుకోవలెనని వివాదపడుచు వచ్చిరి.దానివల్ల ఆ వయస్సులో ఆయనకు కలిగియుండిన సామర్ధ్యము తెలియవచ్చుచున్నది. 

పదమూడవ యేట తిర్నపల్లి కలక్టరు కచ్చేరీలో యింటరుప్రిటేరుగా నున్ను ట్రాన్సులేటరుగా నున్ను రెండు సంవత్సరములు వుండి పదియేనవ యేట పట్టణమునకు వచ్చి చేరెను. అటు తర్వాతను కొన్ని సంవత్సరముల వరకున్నుయింగిలీషు హవువుసులో నున్న యేజన్సీలు జమీందారులు వీరితో వర్తక సరళిగా వ్యాసంగములు చేయుచు వచ్చి వొయర్ హౌసులో బొక్కీ పకీరుగా వుండి హేడు కౌంటాంటు అయి తర్వాత సుప్రీంకోర్టు నందు ఇంటరు ప్రిటేరు పనిలో ప్రవేశించినారు.అప్పుడు బోర్డ్ ఆఫ్ ట్రేడ్ ఆఫీసువారు ఆయన యెడల తమకు గలిగియుండే విశ్వాసమునకు గురుతుగా ముక్కుపొడి వేశే బంగారుడబ్బీ యొకటి బోర్డు శక్రటేరి మూలముగా సుప్రీంకోర్టు శెలవు మీద ఆయనకు యిప్పించినారు.(ఇక్కడ శెలవు అంటే హాలిడే కాదండి,order/permission అని అర్ధం -అప్పటి తెలుగు అట్లాగే ఉంటుంది!తమ కంపెనీకి మంచి సేవ చేసిన ఒక ఉద్యోగికి చిన్న గిఫ్టు ఇవ్వడానికి అంత తతంగం చేశారంటే అప్పుడు జీరో కరప్షన్ ఉండేది అని అర్ధం కావడం లేదూ!)

ఆయన తనకు పరులు స్వల్పోపకారము చేసినా వారియెడల జరిగించిన మేలు చెప్ప నలవి గాదనుటకు ఆయన తిరుణామలకు వెళ్ళినప్పుడు ఆ గుడిలో ఆయన వలెనే స్వామి దర్శనమునకు వచ్చిన ప్రజలకు సహాయముగా నుండే యొక  బంట్రోతు తనకు జాగ్రత్తగా స్వామి దర్శనము చేయించినందుకు వాని మంచి నడతలను యిచ్చట రివిన్యూ బోర్డువారికి శ్రుతపరచి వానికి వెండిబిళ్ళయున్ను ఒక వరహా యెక్కువ జీతమున్ను కలిగేలాగు చేసినది సాక్షి భూతముగా నున్నది.

ఆ స్థలమునకు  అష్టబంధనము  చేయించి గజదానము చేసినారు.యిది వారి శక్తికి యెచ్చయిన కార్యముగా అందరికిన్ని తెలియవలశినది.అక్కడి కలకటరు ఆయననున్ను  ఆయనతో కూడా వచ్చిన మరికొందరు ప్రభువులనున్ను చూచి మీరందరున్ను కూడి యిక్కడి దేవునికి రధము కట్టిస్తే బాగా వుండునని చెప్పగా అప్పట్లో ఆ ప్రభువులందరున్ను ఆలాగే చేయుచున్నామని ఆయన గుండా అనిపించి అక్కడినుంచి పట్టణమునకు వచ్చిన తర్వాత ఆ ప్రభువులు ఆ కార్యమును గూర్చి సదరహి అయ్యవారితో యెచ్చరించడమే మానుకొనిరి. అయ్యవారు తాను మంచిదని చెప్పినందున ఆ కార్యము తన శక్తికి మించినదైనా అపరిమితమైన ధనవ్యయము చేసి రధము కట్టించి తన మాటను కాపాడుకొన్నారు. యిందువల్ల ఆడిన మాట కాపాడుటకై శక్తికి మించిన కార్యములను సాధింపుచు వచ్చినారని స్పష్టముగా తెలియుచున్నది. 

వారు కాశీయాత్ర వెళ్ళినప్పుడు నేను  ఆ రధానకు యినప గొలుసులు జాగ్రత పెట్టి గవరన్‌మెంటు వారిగుండా వాటికి రంగులు పూయించిన సంగతి స్చల్ప సహాయమైనా దాన్ని అనేక ప్రకరణములలో నుదాహరించి గొప్పగాకొనియాడిరి.యీలాగు స్వల్పోపకారములను గొప్పగా కొనియాడుచూ వచ్చినందున యితరులకు విశేష కార్యముల యెడల ప్రవృత్తి కలుగుచూ వచ్చెను.

ఒక్క సంవత్సరమునకు అధికముగానే వారు  ప్రతి ద్వాదశికిన్ని భక్ష్యభోజ్య ఫలాజ్య దధి ప్రాజ్యములయిన బ్రాహ్మణారాధనలు చేసి తర్వాత తాను ద్వాదశీ పారణ చేయుచు వచ్చినారు. ఆ సంతర్పణలు  యీ పురమందు  మహోత్సవములుగా నుండినవి. అన్న ప్రదానమందు వారి చాతుర్యమున్ను జాగ్రత యున్ను వర్ణింప శక్యంబులు గావు. వొక్క స్థలమందు ఏక పాకములో ఏకాపోశనముగా వొక్క లోపమున్ను లేకుండా మూడు నాలుగు వేల బ్రాహ్మణులు భుజించునప్పుడు తానొక పరిచారకుని కంటే సులభుడుగా నటించెను. అందరికిన్ని అనేక విషయములలో కాలయాపన మౌచున్నది. ఆ పురుషుడు ఇట్టి సద్విషయమందు శ్రమను యెంచక స్వల్పకాలమును వ్యయపరచినది, పరలోకగతుడైనా ఉన్నట్టే కొనియాడబడేలాగు చేయుచున్నది.ఇట్టి సత్కార్యము చేసినవారికి అది కీర్తిహేతువు కావడము మాత్రమే గాక, యితరుకున్ను ఆలాటి కీర్తి యెడల సుబుద్ధి కలుగుటకు కారణ మవుచున్నది.

యీ పురమందు క్షయమాస విషయమయి  మహాసభ కూడినప్పుడు అయ్యవారు తన పక్షమును శృతి స్మృతి ప్రమాణములతో స్థాపన చేయగా సభవారు మిక్కిలి సంతోషపడి అందుకు చిహ్నముగా అయ్యవారికి రత్నహారమును బహుమతి చేసి వారి సద్గుణములను ఒక పత్రికలో వ్రాసి ఆయనకు పంపిరి.ఆయన వుద్యోగములో నుండిన కాలము వరకు ఆ కోర్టు జడ్జీలకు తృప్తిగా నడుచుకొన్నారనేటందుకు దృష్టానత్ముగా పెద్ద జడ్జీ యయిన సర్ రాల్ఫు సాల్మను దొరగారు ఆయనకు వ్రాసి ఇచ్చిన టెస్టిమోనియల్ అనే యోగ్యతాపత్రికలో విశేషముగా ఆయన కోర్టులోనున్ను, చేంబరులోనున్ను అలసట లేక బహు నెమ్మదితో పనులు గడుపుచు వచ్చెననిన్ని,  ఆయన తన గొప్ప వుద్యోగపు పనులను మిక్కిలీ నమ్మకముగా జరిపించెననిన్ని మరిన్ని  ప్రజల మేలును కోరి స్మృతిచంద్రిక మొదలైన కొన్ని పుస్తకములకు త్రాన్సులేషన్ చేసెననిన్ని  నేనెరిగినంతలో గవరన్‌మెంటు వారి విశేషకృపకు యీ పురుషుడు పాత్రుడయినట్టు హిందు పెద్ద మనుష్యులలో మరి ఎవరున్ను యెక్కువైన వారు లేరని ధృఢముగా నాకు తోచి యున్నదనిన్ని వ్రాయబడి యున్నది.

లోకములో గంగాస్నానమునకు వెళ్ళిన పురుషుడు తన తల్లిదండ్రులకు తెచ్చి యుఇవ్వడము వాడికి బడియున్నది. యీ మహాపురుషుడు గంగను పడవలు బండ్లు కావళ్ళు  వగయిరాల మీద తెచ్చి  యీ దేశములో నుండే నాలుగు వర్ణాల వారిలో నున్నుండే గొప్ప మనుష్యుల గుండా ఆ యా వర్ణములలోని ముఖ్యుల పేళ్ళు  తెలుసుకొని వారి కందరికి  గంగనున్ను  జగన్నాధ  పట ప్రసాదములనున్ను  యిప్పించెను. అందువల్ల అందరినిన్ని తన బంధుసమానులుగా చూచేవారని ప్రస్ఫుటముగా తెలియుచున్నది.

ఆయన యాత్రకు బోవునప్పుడు నేను సకృదావృత్తి  అక్కడి వినోదములను వ్రాయించి పంపించవలెనని అడుగుకొన్నందుకు  యాత్రలో ప్రతిదినచర్యలనున్ను ఆ యా ప్రస్తావనములలో జగదీశ్వరుడు తనకు తోపజేసిన తాత్పర్యములనున్ను మార్గమందు పరుల వల్ల తాను చెందిన సహాయములనున్ను తనవలె యాత్ర పోవువారు మార్గములో పూర్వముగానే జాగ్రత్త పెట్టుకొనవలసిన విషయములనున్ను  క్రమముగా అప్పుడప్పుడు వ్రాసి పంపుచు వచ్చిరి.ఆ పుస్తకమును చూచుటవల్ల యాత్రబోయి చూచి తెలియవలసిన సంగతులన్నీ తెలియుచున్నవి.ఆ పుస్తకము పనయూరి వెంకు మొదలారి గుండా అరవముతో తర్జుమా చేయించబడి అచ్చు వేయించబడియున్నది.నాగపూరి వీరాస్వామి మొదలారి  మహారాష్ట్రముతో భాషాంతరము చేయించినాడు.ఆ మహారాష్ట్ర పుస్తకమును నాగపూరి రిసైడెంటుగారు తాను యింగ్లీషుతో త్రాన్సులేషన్ చేసి ప్రసిద్ధి పరచ తలచి అయ్యవారిని సెలవు అడిగినందుకు వీరు నేనే భాషాంతరము చేయించి పంపుచున్నానని తెలియజేసి కొంత భాషాంతరము చేయించినారు.భగవంతుని కృప వల్ల కొదవయున్ను  యే పుణ్యాత్ముల గుండానయినా పూర్తి కావచ్చును.

నందన సంవత్సరపు క్షామము(సా.శ 1832 - 1833 మధ్య వచ్చింది.దీనికి గుంటూరు కరువు అని కూడా పేరు ఉంది.)లోనేను కొంత ధాన్యసంగ్రహము చేసి వుంచడము మేలని చెప్పినందుకూయ్యవారు మనము ధాన్యము సంగ్రహించి మనము మట్టుకు భుజించి అన్నాతురులై దుఃఖపడే పేదలను చూచుచు జీవించుట అప్రయోజనము గనుక తన ప్రయోజనమునకు గాను విస్తరించి జాగ్రత పెట్టుకొనరాదని చెప్పి ఆ దుర్బిక్షములో శక్తి వంచన లేకుండా తాను అన్నప్రదానము చేయుచు యితరులను స్వప్రయోజనమునకు అనుసరించేలాగు అనుసరించి వారినిన్ని పేదల పోషణ విషయమై ప్రవర్తింప జేయుచు ఆ లాగు ప్రవర్తించినవారిని తాను మిక్కిలి కొనియాడి సంతోషపెట్టుచు వచ్చిరి. అందువల్ల మరికొందరున్ను అన్నదానమందు ప్రవర్తింపుచు వచ్చిరి.

మరిన్ని గంజిదొడ్డి యనే అన్నసత్రములో గవర్నమెంటు వారు అపారద్రవ్యమును బీదల అన్నప్రదాన విషయమై ఖర్చుచేసినప్పుడు అయ్యవారు ఆ ధర్మవిచారణ ప్రభువులలో తాను నొక్కడుగా నుండి పేదలకు కాలములో విమర్శగా అన్నమును అందచేసే కొరకై పడిన శ్రమ చెప్పనలవి కాదు.అది యేలాగంటే 1000, 2000 తూముల బియ్యమును ప్రతి దినమున్ను పాకము చేయించి తన దృష్టిపధములో పేదలను శ్రమపడనీయకుండా రెండు జాములకు లోగానే అన్న మంతయు వినియోగ పరచుచ్గు వచ్చిరి. మరిన్ని తన బుద్ధిశక్తిని యావత్తున్ను రాత్రిన్ని పగలున్ను ఆ కార్యము విషయమై వాడుచు వచ్చిరి.

ఇదిగాక అయ్యవారు నాతో ఒక ప్రస్తావములో చెప్పియుండే యొక సంగతి మిక్కిలి ప్రయోజన కారిగా తోచినందున యీ అడుగున వ్రాయుచున్నాను."ఒక పురుషుడు  విస్తరించి ద్రవ్యము నార్జించి దాచిపెట్టి తాను సద్వ్యయము చేయకుండా చనిపోవుట నిష్ఫల"మని యున్ను "చనిపోవు వారు తమకు పిమ్మట జరగవలసిన కార్యములను వ్రాసే మరణశాసనములు అనేకముగా తన వుద్యోగమును పట్టి త్రాన్సులేషన్ చేయవలసి వచ్చినందున ఆ వ్రాసినవారి తాత్పర్యములనున్ను  వారు జీవించి యుండగా చేయుచు వచ్చిన కృత్యములనున్ను వారికి యీ లోకవిషయమై యుండిన తాత్పర్యములనున్ను వారు వ్రాసిన మరణశాసనములు వారి మరణాంతరము ఆ తాత్పర్యానకు సంబంధించకపోవుటనున్ను వారు స్వప్నావస్థలో గూడా చూడనివిగానున్ను  యెట్టి నుద్ధిమంతులకున్ను యీలాగు సంభవించునని వూహించ కూడనివిగానున్ను వుండే అనేక విషయములు సంభచించడమునున్ను తాను తెలుసుకొన్నందున తన మనసుకు లోకరీతి బాగా తెలిసి పరలోకదృష్టి ప్రబల మవుచు వచ్చిన"దని చెప్పినారు.

మరిన్ని తన కూతురి వివాహమందు "అన్నస్య క్షుధితః పాత్ర"మనే వచన ప్రకారము అన్నానకు ఆకలి గొన్నవా రందరున్ను పాత్రులని యోచించి అందుకు ఆక్షేపించిన వారినిన్ని సమ్మతి పెట్టి సమస్త జాతులకున్ను అన్నప్రదానము చేసినారు. దీనివల్ల ఆయన సర్వసమదృష్టి గల పురుషుడని స్పష్టముగా తెలియవచ్చున్నది.కొందరు యీ వివాహ విషయమై ద్రవ్యమును వ్యయపరచుట కంటె చిన్నదానికి ఆస్తిగా వుంచుట మేలని అయ్యవారితో చెప్పినందుకు ఆయన చిన్నదాని పోషణ కొరకు ద్రవ్యమును మనుష్యాధీనముగా నుంచుటకు ప్రతిగా యీశ్వరుని చేత నేను వుంచుచున్నానని చెప్పి అపారముగా అన్నదానము చేసినారు.

ఈ చెన్నపట్టణమందు హిందూ లిటరైరి సొసయిటి యనే విద్వత్సభను తాను కల్పన చేసి దాన్ని వృద్ధి పొందించను  యిచ్చటి గొప్ప మనుష్యులను స్వంతపనికి అనుసరించేలాగు అనుసరించి వారివారికి అనేక మార్గములను కనపరచుచు వారి కందరికిన్ని యీ సభమీద శ్రద్ధ వృద్ధి పొందేలాగు చేయుచు వచ్చిరి.

అయ్యవారు తన వుద్యోగమును వదలుకొని విరామదశను బొందవలెనని తన్ను చేయుచుండిన సుప్రీం కోరటు పెద్ద జడ్జీయైన సర్ రాబర్టు కమిన్ దొరగారికి వ్రాసుకొన్నప్పుడు ఆ కోరటు అడ్వొకేటు జనరల్ జార్జి నార్టను దొరగారు అయ్యవారియొక్క అతి చాతుర్య విశిష్టమయిన ద్విభాషిత్వ క్రమములను విస్తరించి చెప్పినంతలో జడ్జిగారు తానున్ను అయ్యవారి సుగుణములను బహుతరముగ తెలియపరచునప్పుడు యీ వుద్యోగమును యీ పురుషుడు గడిపినట్టు గడిపే శక్తివంతులను నేను ఇదివరలో చూడలేదనియున్ను యీ పురుషుడు యీ వుద్యోగమును వదలుట యీ కోరుటుకు బహునష్టమనిన్ని వ్యసనపూర్వకముగా సెలవిచ్చినారు.జడ్జిగారు యీలాగు చెప్పేపాటి యోగ్యతతో అయ్యవారు తన వుద్యోగమును జరుపుకొన్నారు.

అయ్యవారు తాను జీవించి యుండిన కాలము వరకున్ను కీర్తి ప్రతిష్ఠా హేతువులయిన సత్కార్యములను అనేకముగా  జరిగించి తుదను  నిర్యాణ కాలము సంభవించినపుడు తీర్ధయాత్రా ఋగ్యజుస్సామ వేదత్రయ పారాయణాది సత్కర్మ ప్రభాస పరిశుద్ధాంతఃకరణులై పరమేశ్వర కరుణా కటాక్ష లబ్ధతత్వాబోధ చేత మాతృ భ్రాతృ పుత్రికా భార్యా సుహృన్మిత్ర బంధువుల యెడల నుండిన స్నేహపాశములను మూషికా జాలఛ్చేదన న్యాయముగా ఛేదించి యీషణత్రయరహితులై దేహ లోక శాస్త్ర వాసన లనే వాసనాత్రయమునున్ను అవిద్యాస్మితా రాగద్వేషాభినివేశంబు లనియెడు పంచ క్లేశములనున్ను జయించి నిస్సంగులై వానప్రస్థాశ్రమ ప్రతినిధిగా కొన్ని దినములు ఆరామ వాసము చేసి మహావాక్యార్ధ విచారణ వల్ల సచ్చిదానందఘనమయిన బ్రహ్మకున్ను తనకున్ను భేదము లేదని తెలిసి సోహంభావన చేయుచు నుండి యిష్టులుగా నుండిన వారిని తనకు ఆపత్సన్యాసము సిద్ధింప చేయవలెనని బహుతరముగా ప్రార్ధించి తన స్నేహ సంబంధీకులయిన వారికి అనేక విధ వివేక హేతువులగు వాక్యములను బోధ చేసి సమ్మతి పరచి నిర్యాణ దినమందు బహిరంగమయిన ఆపత్సన్యాసమును స్వీకరించిన ముహూర్తములోనే  యోగాసనాసీనులయి ప్రణవానుసంధానము చేయుచు ప్రాణోత్క్రమణ క్షణ పర్యంతమున్ను పూర్ణమయిన తెలివి కలిగియుండి, ఆత్మ నిత్యుడు దేహము అస్థిరమనియున్ను తెలిసిన వారు గనుక, దేహము వదలుట వల్ల వ్యసనమును చెందక సంతోషముతో అనాయాసముగా శాలివాహన శకంబు 1760 అగు దుర్ముఖ సంవత్సర భాద్రపద బహుళ పక్షాష్టమీ సోమవారము నాడు ఉదయాన స్థూలదేహము వదిలి లింగదేహముతో పునరావృత్తిరహిత శాశ్వత బ్రహ్మలోక నివాసమును పొందినారు.

-కోమలేశ్వరపురం శ్రీనివాస పిళ్ళ
-----------------------------------------------------------------------------------------
1  2